میتراییسم یا مهرپرستی یکی از آیین های مذهبی ایران قدیم بود و مهمترین جشن آن (یلدا) تولد مهر در اولین شب زمستان (درازترین شب سال) برگزار می شد. با برقراری آیین زرتشت گرچه در متون مذهبی از مهر به ... عنوان یکی از ایزدان (فرشتگان) یاد می شد ولی میتراییسم اهمیت خود را در ایران به عنوان یک مذهب مستقل از دست داد. بعدها طرفدارانش دوباره آن را در منطقه فریفته ی آسیای صغیر احیاء کردند.
یلدا,کریسمس,سابقه
متعاقب جهانگشایی های امپراطوری رم در سده ی اول قبل از میلاد این آیین توسط اسیران جنگی به رم رفت و به تدریج در آن جا ریشه دوانید و در سده ی نخستین بعد از میلاد گسترش یافت و علاوه بر برخی از امپراطوران، طرفداران زیادی بین تجار و لشکریان پیدا کرد به طوری که در آغاز سده ی چهارم بیش از 300 معبد میترایی «مهرابه» در ایتالیا وجود داشت و قاطبه ی مردم شب یلدا را جشن می گرفتند.
در ضمن، این آیین توسط لژیونرهای رومی به مناطق تحت نفوذ امپراطوری از جمله آلمان، اتریش و انگلستان انتقال یافت و مهرابه های متعددی در آن کشورها ساخته شد. بقایای یک مهرابه در سال 1954 هنگام بازسازی در زیر Walbrook House لندن کشف و پس از مدتی در کنار خیابان Queen Victoria Street بازسازی شد.
امپراطور کنستانتین اول - که به نام پدر کلیسا مشهور است و سال ها بعد پایتخت روم شرقی را بنا کرد و به نام خود قسطنطنیه نامید - در سال 312 ایتالیا و رم را تسخیر و به خاطر علاقه اش به دین مسیح در سال 313 فرمانی را در میلان برای آزادی و برابری مذاهب صادر کرد. سپس برای جلوگیری از نفوذ و شیوع آیین میترا و برپایی جشن یلدا در امپراطوری رم دستو ر داد که چون مسیحیان نیز حضرت عیسی را مظهر نور می دانند یلدا را به عنوان روز تولد مسیح جشن بگیرند.
این موضوع را مسیحیان متعصب نپذیرفتند زیرا آن ها برپایی جشن تولد و به خصوص یلدا را جزء آیین کافران و مشرکان Pagans می دانستند. از پیروان این گروه هنوز هم طرفداران بخشی از کلیسای ارتدکس و از جمله ارامنه کریسمس روز 25 دسامبر را جشن نمی گیرند. در ضمن روز مذهبی هفته از روز شنبه Sabbath که یادآور آیین یهود بود به روز یکشنبه Sunday (مهرشید - روز مهر) تغییر داده شد و به این ترتیب آخرین رشته ای را هم که بین دو مذهب مسیح و موسی وجود داشت از بین بردند.
مدتی بعد که جشن کریسمس به اندازه ی کافی جا افتاد، مسیحیت در امپراطوری رم به عنوان مذهب رسمی اعلام گردید. در سال 331 تمام اموال معابد میترایی را به نفع کلیسا مصادره کردند. حتی الامکان به جای معابد میترایی کلیسا ساخته شد و در جایی که مهرابه ها زیرزمین بودند کلیسا بر بالای آن ها بنا شد. مهمترین نمونه ی این ابنیه کلیسای San Clemente رم است که هنوز هم دایر و در زیر آن بقایای مهرابه و کلیسای اولیه ای هم که روی آن ساخته شده بود قابل بازدید می باشد.
در سال 390 تمام مذاهب غیر از مسیحیت ممنوع شدند و عملا به مسیحیان افراطی اختیار داده شد که بقیه ی مهرابه ها را خراب کرده پیروان میترا را قتل عام کنند. این کار میترایی زدایی چنان با شدت و دقت انجام گرفت که اکنون به عنوان نمونه ظاهرا حتی یک کتاب از مراسم و آیین های این مذهب قدیمی باقی نمانده است.