ساسانیان مهر خانوادگی داشتند مهرهایی با کاربری تجاری و دینی که به منظور معرفی افراد یک خاندان مورد استفاده قرار میگرفت این مهرها بیشتر روی سنگهای گران قیمت در اندازههای کوچک ساخته میشد. تا ...
همین چند سال پیش خیلی از ایرانیان مهر مخصوص به خود داشتند که نام و نشان شان را روی آن حک میکردند و پای هر سند و مدرکی نقش میزدند. مهرهایی از جنس برنج و یا مس و بعدها از جنس پلاستیک با جعبه جوهری به نام استامپ. اما داشتن مهر مخصوص افراد در ایران سابقهای طولانی دارد.آنچه که از بررسی نقوش برجسته و مهرهای باقی مانده از دوره ساسانیان به دست آمده، نشان میدهد که خانوادههای مرتبط با خاندان سلطنتی دورههای اول ساسانی هر کدام دارای نشان مخصوص میباشند و اگر فرزند و یا افراد جدید به این خانواده اضافه میشد برای آنها هم نشانی مخصوص در نظر میگرفتند. مهرهایی از سنگهای قیمتی که بیشتر در اندازههای 5 در 5 و یا 7 در 7 سانتی متر بودهاند. این نشانهای خانوادگی معمولا نقش هایی مانند سر عقاب و یا اشکال ساده دیگری داشتهاند مانند نقش غنچه گل. منتها آنچنان که یکی از باستان شناسان میگوید هنوز در ایران نشانهشناس نداریم تا معنا و مفهوم نشان مهرها را تفسیر کند.
میلاد وندایی، یکی از باستان شناسانی است که درباره نشانهای خانوادگی در نقوش برجسته دوره ساسانیان تحقیق کرده است وی تعداد نقوش را بسیار زیاد دانست، تعداد نقوش و نشانهای بر روی مهرها بسیار زیاد است با این حال دسترسی به مهرهای ساسانی برای پژوهشگران ایرانی به صورت کامل وجود ندارد چون بخش زیادی از آنها در ویترین مخزن موزههای خارج از ایران و مجموعههای خصوصی است و کار تحقیقاتی زیادی روی آنها انجام نشده است شاید تنها 40 تا 50 درصد نقوش را در ایران بتوان بررسی کرد چرا که بیشتر آنها یا از دسترس باستان شناسان خارج است و یا در مجموعه هایی است که بررسی آنها امکان پذیر نیست. وندایی با بیان اینکه در دوره ساسانی فرد دارای نشان باید دارای اصل و نسب مهمی بوده باشد بنابراین هر کسی نمیتوانسته نشان خانوادگی داشته باشد گفت: در دوره ساسانیان چهارطبقه اجتماعی وجود داشت که برخی از افراد این طبقات اجتماعی اگر از سالهای قبل دارای نشان بودند، همان را به نسلهای بعدی خود انتقال میدادند در مواردی، افرادی از سوی پادشاه مورد موهبت قرار میگرفتند و مفتخر به داشتن نشان میشدند، آنگاه میبایست نشانی برای آنان طراحی میشد؛ با این حال در کنار مهرها کتیبه هایی وجود دارد که توضیح داده این مهر متعلق به چه کسی بوده است. وی افزود: کاربری مهرهای خانوادگی معمولا تجاری، دینی وسلطنتی بوده است به عنوان مثال کوزهای از گندم معامله میشد و روی در کوزه را گل میگذاشتند و با مهر روی آن نقش میزدند. سپس آن کوزه اگر نزد هر کسی میرفت، با دیدن نقش مهر متوجه میشد از طرف چه کسی به دستش رسیده است. در حقیقت این مهر حکم امضای امروزی را داشته است.
وی معروف ترین مهری که از دوره ساسانیان دیده است را مهر متعلق به شاپور اول و والریان میداند که اکنون در موزه لوور نگهداری میگردد. در این نقش شاپور اول نشان داده میگردد که سوار بر اسب، دست والریان را گرفته است. این باستانشناس جوان بیان کرد: نشانهای خانوادگی که روی نقوش برجسته در فیروزآباد، نقش رجب یک و یا نقش رستم میتوان دید با یکدیگر گوناگون میباشند. وندایی 34 نقش برجسته را بررسی کرده که بخشی از آنها مرتبط با نقوش روی مهرهاست البته این نقوش و نشانها در اواخر دوره ساسانی به ویژه بر روی مهرها و گچبریها بیشتر میگردد و کاربری گوناگون تری نسبت به دوران نخست شاهنشاهی دارند. او مهمترین نقش مهر خانوادگیدر اوایل دوره ساسانی را نشانی شبیه به دیهیم شاهنشاهی اردشیر اول میداند که شامل یک حلقه با با پارچههای آویزان در دو طرفش است و در نقش برجسته جنگ سواران در فیروزآباد بر روی برگستوان اسب اردشیر اول میتوان این نشان را مشاهده کرد. به عقیده وندایی، از اوایل قرن چهارم میلادی به بعد، مهرها ماهیت دینی به خود گرفتهاند و تاثیر دین بر روی آنها مشهودتر است کاربردی که در دوره اول ساسانی مشاهده نشده است. وندایی با بیان اینکه نظام سلطنتی امروز بریتانیا کاملا از نظام فئودالی ساسانی تقلید شده است بیان کرد: داشتن نشان خانوادگی را امروزه میتوان در انگلستان مشاهده کرد چرا که این رسم آنها تقلیدی از هنر ساسانیان و فرهنگ ایران باستان است ایران در دوران پسا باستان، مسیری را در پیش گرفته بود که یک هزاره بعد و در ابتدای دوران رنسانس اروپا و بویژه بریتانیا در پیش گرفت. مهرهای خانوادگی ساسانیان تنها یک مهر و امضای مخصوص به افراد نیست آنها روایتگر بخشی از تاریخ ایران میباشند بنابراین با تحقیقات بیشتر باستان شناسان روی مهرها و نقوشی که در گنجینه بسیاری از موزههای کشور حبس شده است میتوان به سوالاتی درباره باورها و نشانهای مخصوص ساسانیان پاسخ درست تری داد.