تلفیق اعجاز طبیعت و تلاش آدمی/از خانه های سنگی تا روستاهای پلکانی

تبریز-روستاهای گردشگری آذربایجان شرقی با نمایش قدمت و معماری زیبا جلوه ای از اعجاز طبیعت و تاریخ را در معرض دید گردشگران قرار می دهند. استان آذربایجان شرقی با دارا بودن بیش از ۲۶ روستای هدف گردشگری یکی از استانهای غنی ... 

 

در این مورد است که از مشهورترین این روستاهامی توان به کندوان،اشتبین،گل آخور،خشکناب،عنصرود،گنبرف،زنوزق، توته خانه، چراغیل، اسکانلو، نوجه مهر، چکان، آقا بابا فرامرزی، کاسین، سفیده خوان و آستمال اشاره کرد.

کندوان نماد سازگاری انسان با طبیعت

کندوان در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی تبریز؛ یکی از روستاهای دهستان سهند می باشد که در ۱۸ کیلومتری جنوب اسکو، در دامنه سرسبز سلطان داغی واقع شده است. این روستا طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵، ۱۳۷ خانوار و ۷۵۰ نفر جمعیت دارد که به کار کشاورزی و دامداری و صنایع دستی اشتغال دارند. آنچه به کندوان هویت باستانی داده وجود ۱۱۷ خانوار و منزل مسکونی در درون توده های مخروطی و هرمی شکل صخره ای است. روستاییان کندوان داخل این توده ها برای خود خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ایجاد کرده اند.

معماری صخره ای، حاکی از صحنه های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره های طبیعی است. در معماری معمولی، به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت، هیئت اصلی بنا را به وجود می آورند، در صورتی که در معماری صخره‏ای فضای مورد نظر در درون توده سنگ هویدا می گردد و سنگ، مانند کالبدی، قشری مستحکم در اطراف این فضا ایجاد می کند.

در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوه های سهند؛ منظره‏ای در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده که بیشتر به نظر خواب و خیال می آید. ده ها کران چندتایی، جفتی، تکی، مخروطی شکل و دوک مانند؛ یکی از بهترین مناظر طبیعی ایران را مجسم ساخته است. از دهانه‏های آتشفشان سهند و دیگر کوه های آتشفشانی اطراف، طی هزاران سال، مواد مذاب بیرون می‏جهیده است. این گدازه ها در طی قرون متمادی روی هم انباشته و به تدریج بر روی آنها پوسته‏ای از سنگ ایجاد گردیده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی به وسیله باد و بوران طی هزاران سال متمادی تغییر شکل داده و به فرم کران در آمده است. به تدریج قسمت های کمتر سخت کران ها ریخته و قسمت های سخت‏تر باقی مانده و وضعیت کنونی را که بیشتر به معجزه طبیعی شباهت دارد ایجاد نموده است. باد و باران مفرط به خصوص در کران های ناحیه ورودی روستا بیشتر موثر بوده و صدمه زیادی به آنها وارد آورده، در صورتی که در شرق و انتهای روستا به خاطر وجود تپه های مرتفع کران ها بلندتر و سالم‏تر باقی مانده است

در کندوان؛ شکل خارق العاده و چشمگیر و خاص طبیعت است که انسان را به سوی خود کشید. به خصوص انسانی را که سرگردان گشته و برای دفاع از زندگی خود در جستجوی پناهگاه امنی است. در این مورد احتمالا حمله مغولان سبب شد که مردم روستاهای اطراف و بخصوص "حیله ور" از موقعیت طبیعی کران ها استفاده نموده به تدریج درون کران ها را خالی کرده و در آنها مستقر شوند. بدین ترتیب هم خود را از نظر مقابله با بیگانگان در امان دیدند هم سکونت در کران ها را در تابستان و زمستان برای مقابله با سرما و گرما کاملاً مطبوع یافتند.

آنچنان که آنوبانینی مشاهده کرد؛ روستای کندوان دارای مسجد، حمام، مدرسه و آسیا می باشد که کران مسجد یکی از بزرگترین کران های روستا را تشکیل داده است. به دلیل  شکل مخروطی خاص، اغلب کران های دارای طبقات مختلف، از داخل با یکدیگر ارتباط ندارند. کران ها عموما دارای دو طبقه بوده و در بعضی موارد سه و حتی چهار طبقه نیز در آنها ایجاد کرده اند.

ارتباط طبقات بالایی کرانها با خارج، از طریق پلکان های بسیار زیبایی از بدنه خود کران تامین گشته است. طبقه هم کف، اکثرا اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سکونت گاه استفاده می شود. در بعضی موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار نیز استفاده کرده اند. آبریزها اکثرا در کنار معابر و در خارج از کران ها و محیط مسکونی قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترک دارای یک آبریز هستند. آبریزها اکثرا دارای چند محل نشیمن و انباره می‏باشد که بستگی به شیب زمین دارد. به خاطر قطر و ضخامت زیاد کران ها، ایجاد نورگیر در طبقات پایین کار بسیار مشکلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده اند. جنس پنجره ها از چوب بوده اغلب به شکل شطرنجی و در آنها قطعات کوچک شیشه تعبیه شده است.

سوغات کندوان

هنگامی که از عسل سخن می‌گوییم ناخودآگاه موضوع سوغات در ذهن‌مان نقش می‌بندد. یکی از مهم‌ترین سوغات‌های کندوان همین عسل است، حتی در مسیر نیز وقتی به سمت روستای کندوان حرکت می‌کنید، می‌توانید کندوهای عسل را مشاهده کنید.

خشکبار نیز سوغات سنتی آذربایجان است و به برکت آب و هوای مناسب در سراسر منطقه آذربایجان مشاهده می‌شود. اگر فصل تابستان باشد مطمئن باشید با انواع میوه‌های تازه مانند زردآلو، آلبالو و... به استقبال شما می‌آیند و اگر هم فصل پاییز، زمستان یا بهار باشد و درختان بی‌بار باشند، آنگاه انواع قیصی، آلو، گردو و گاهی اوقات بادام و فندق در سراسر این منطقه یافت می‌شود.

انواع بافته‌ها نیز که بیشتر دسترنج زنان این سرزمین است در کندوان نیز یافت می‌شود و در جای جای روستا عرضه می‌شود.

هر چند که آب کندوان را نمی‌توان جایی ارمغان برد، اما چشمه‌های آب طبیعی کندوان نیز از جمله منابع خاص این منطقه است و برای مداوای بسیاری از بیماری‌های کلیوی آب آن مفید است.

 اشتبین روستایی با شرایط اقلیمی خاص

روستای اشتبین از توابع بخش سیه رود و دهستان نوجه مهر شهرستان جلفا واقع در استان آذربایجان شرقی است.این روستا نمونه ای از روستا های کوهستانی - میان دره ای محسوب میشود . از نظر تقسیمات آب و هوایی جزء مناطق با اقلیم سرد ودارای زمستانهای طولانی بوده و برای چندین ماه از سال پوشیده از برف است .بافت روستای اشتبین بواسطه احاطه باغات و سایر عوامل کالبدی نظیر ناهمواریها، بستر سنگی، شیب تند اراضی و شرایط اقلیمی خاص، کاملا فشرده و فقط در محدوده شمالی روستا امکان توسعه محدود وجود دارد.

این روستادر فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. اسناد به دست آمده از سنگ نوشته های موجود در روستا تاریخ ۸۴۳ و ۹۷۶ هجری قمری را نشان می دهند، ولی به نظر میرسد معماری موجود در برخی بناها مربوط به دوره اشکانیان است.

از تبریز  تا روستای اشتبین ۲۵۰ کیلومتر فاصله است البته اگر قبل از رسیدن به جلفا مسیر هادیشهر را انتخاب کنید . منظر ه زیبای رود ارس و طبیعت بی نظیر و مناظر شگفت آور که انسان را به وجد می آورد هیبت کوهها و زیبایی جنگل ها وصف ناپذیر هستند

پس از گذز از سیه رود ، نوردوز ، روستای دوزال ، کردشت جاده روستای اشتبین خودش رو نشون میده  از جاده تا روستا حدود هفت کیلومتر است ،یک مسیر کوهستانی با شیب تقریبا" زیاد . بالای جاده که رسیدید یک جنگل زیبا قبل از روستا  در دره نمایان میشود وسط جنگل رودخانه در حال خروشان است و شما را برای استراحت جذب خود خواهد کرد.روستای اشتبین با هوای بسیار عالی  مناظر زیبای روستا  با مردمان سخت کوش مشهور است.

حیاط خانه پشت بام خانه دیگر است

دامداری شغل اصلی اهالی این روستاست میوه های  باغی این منطقه  هم عبارتند از  انار  ، ذغال اخته ،گیلاس ، گلابی ،زرد آلو ، گردو ، سیب ، انجیر، انگور و معماری خانه هابه شکلی است که حیاط خانه پشت بام خانه دیگر است  از عناصر معماری خاص این روستا می توان «بالگون» یا همان بالکن و یا به گویش خود روستاییان «آرتیرما» را نام برد که فضایی بیرون آمده از بنا است و بر روی معابر قرار گرفته و بر اساس شرایط اقلیمی این منطقه مورد استفاده روستاییان قرار می گیرد.

این عنصر از دو جهت باعث آسایش بیشتر اهالی می شود: اول اینکه جلوی تابش زیاد آفتاب تیز تابستان را به درون اتاقها می گیرد و دوم اینکه فضای بادگیر و نسبتا خنکی است که در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد.

ارتفاع آن تقریبا برابر دوطبقه ساختمان است و چهار ستون چوبی که معمولا دارای سرستونهایی حکاکی شده هستند، سقف هرمی و چوبی آن را نگه می دارند. معمولا در زیر این سقف تنوری برای پخت نان وجود دارد.

نرده های زیبا، سرستونهای منقش، ارسی ها و پنجره ها همه از هنر و تمدن والای اهالی این روستا حکایت می کنند. تزئینات در شکل گیری معماری زیبای این روستا نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند کوچه های  تنگ این روستا با پله های بسیار بالا میرود و به همدیگر راه دارد.

روستای زنوزق روستای مشهور به ماسوله آذربایجان

زنوزق نام روستایی است که با منظره ای بسیار زیبا و مردمانی میهمان نواز در شمال غربی آذربایجان شرقی قرار گرفته است و بی‌شک یکی از منحصر به ‌ فردترین روستاهای تاریخی و طبیعی ایران است.

اگر انبوهی و تراکم درختان سیب و زردآلو مجال بدهد، می توانید از لابلای آنها منظره جالب خانه هایی را ببینید که تنشان را با کاه و گل اندود کرده اند، پشت به پشت هم، مثل قطاری از الوار از دامنه کوه بالا رفته اند و تمام فضای موجود بین آنها را درختان بلند و کهنی پر کرده است که آویزهای زرد و سبز و سرخی از جنس زردآلو و گردو و سیب دارد.

روستایی در دل کوه‌های سرسبز و طبیعتی زیبا با خانه‌هایی پلکانی که نشان از صفا و صمیمیت مردمان آن دارد. زنوزق علاوه بر زیبایی مسحورکننـده و مردمان مهمان‌نوازش عنوان بزرگ‌ترین روستای پلکانی ایران را به خود اختصاص داده است.

زنوزق روستای پلکانی ایران

زنوزق در کوهپایه‌های کوه قلعه قرار دارد و به همین خاطر از اصول معماری پلکانی ایران هم استفاده کرده؛ اتفاقا به همین دلیل هم به زنوزق یا "زنوز داغ" مشهور شده، یعنی زنوز کوهستانی و به مرور و در گویش عامیانه به زنوزاغ و زنوزق تبدیل شده است.

زنوزق روستای پلکانی زیبایی است. مثل تمام روستاهای پلکانی، پشت بام خانه پایین دست، حیاط خانه بالا دست است و اینگونه زندگی آرام و مسالمت آمیزی میان مردم جریان دارد.

هرچه باشد اینجا روستایی است که آثاری از دوره ایلخانی و صفوی دارد و بسیاری معتقدند قدمت روستا خیلی بیشتر از اینهاست؛ حتی برخی با استناد به نقوش برخی سنگ قبرها، قدمت سکونت در زنوزق را تا دوره میتراییسم عقب می برند.

سنگفرش مرتب روستا و در و پنجره هایی است که با رنگهای آبی و سبز و قرمز رنگ آمیزی شده اند زیباییهای این روستا را دو چندان می کند.

زنوزق در بخش مرکزی شهر مرند واقع شده و از نظر آب و هوایی جزو مناطق سردسیر ایران است که زمستان‌های سرد و طولانی و بهار و پاییز نسبتاً سرد و تابستان‌های معتدلی را دارد.

به نظر کارشناسان قدمت این روستا به دوره ایلخانان می‌رسد، قبرستان زنوزق سال‌ها قبل سنگ‌های قبری داشته که به زبان عربی حجاری شده بودن اما الان تعداد کمی از اون‌ها باقی مانده است و خیلی از این سنگ قبرها به دلیل ناآگاهی تخریب شده‌اند.

این روستا شکل کوهستانی منحصربه فردی دارد و شامل ده‌ها چشمه جوشان، باغ‌های زیبا، کوه‌ها و تفرجگاه‌ها می‌شود، که می‌توان برای گردشگرها خیلی جذاب باشد.

روستای زنوزق در هر فصلی، دیدنی خاصی دارد، از زمان شکوفه دادن این درختان که همه جا رنگین می‌شود گرفته، تا رسیدن میوه‌ها و پاییز باشکوه این درختان و حتی زمستان سفید و بسیار سرد روستا، که هر کدام زیبایی خاص خودش را دارد.

روستای توته خانه باطبیعت بکر

روستای توته خانه از توابع بخش مرکزی شهرستان بناب با مختصات جغرافیایی ۴۶ درجه و ۸ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی، در ۲۲ کیلومتری شهرستان بناب و ۱۴۵ کیلومتری تبریز واقع شده است.

 این روستا در محدودۀ کوهستانی استقرار یافته و اطراف آن را کوه‌های بلند و تپه‌های مرتفع فرا گرفته است. ارتفاع توته خانه از سطح دریا در حدود ۱۹۲۰ متر است و اقلیمی متعدل و کوهستانی دارد.

آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع است و زمستان آن سرد، برفگیر و طولانی است.

شهر بناب در دورۀ قبل از مغول از شهرهای آباد و پر رونق آذربایجان بوده است. در قرن هشتم و نهم نیز به لحاظ سیاسی دارای اهمیت بوده و در دورۀ صفوی یکی از شهرهای مهم آذربایجان به شمار میرفته است. لذا با توجه به این‌که روستای توته خانه در محدودۀ جغرافیایی این قلمرو تاریخی قرار گرفته است، می‌توان گفت این روستا دارای قدمت تاریخی می‌باشد.

روستای زیبای توته خانه به دلیل برخورداری از آب و هوای معتدل و کوهستانی، مراتع سرسبز و غنی، چشم‌اندازهای زیبا و مسحورکننده و طبیعت بکر منحصر به فرد به‌ویژه در بهار و تابستان از جذابیت‌های فراوانی برخوردار است.

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری روستای توته خانه معماری صخره‌ای این روستاست، که در نوع خود کم‌نظیر و جالب توجه است. در قلمرو حیات وحش این روستا انواع پرندگان و جانوران وحشی مانند کبک، گرگ، شغال و روباه وجود دارند و در اراضی روستا و دامنه کوهستان‌های اطراف انواع گیاهان و رستنی‌ها از جمله آویشن، پونه، غازایاقی، شنگ، تره کوهی و گون می‌رویند. طبیعت زیبا و بکر روستای توته‌خانه، مکانی مناسب برای تفریح و گذران اوقات فراغت به‌شمار می‌آید.

از مهم‌ترین سوغات این روستا شامل خشکبار و حبوبات و قالی بوده و صنایع دستی این روستا شامل انواع قالی با رنگ‌های متنوع و طرح‌های محلی است.

گل آخور روستای آبشار خروشان

روستا گل آخور یکی از روستاها و جا‌ذبه‌های استان آذربایجان شرقی است که از توابع دهستان ارزیل بخش خاروانا ، شهرستان ورزقان است.

این روستا در مسیر ورزقان-خاروانا در منطقه ای به نام سه راهی ممد آقا واقع شده است و در ۶۰ کیلومتری مرکز شهرستان قرار دارد که روستای گل آخور بدلیل وجود آبشار گل آخور و نیز آب و هوای ییلاقی منطقه ای مستعد برای گردشگری در استان می‌باشد که همه ساله هزاران نفر را جهت بازدید از جاذبه هایش بسوی خود می‌کشاند.

کوه کسبه، از یک طرف به منطقه جنگلی چیچکلی و از جهت‌های دیگر به ایری داغ، قرمزلی، اوزمدل و قلعه جوشین وصل می‌شود, وجود رودخانه ای دائمی که از دل کوه خارج می‌شود، دره فوق العاده سرسبز و آسیاب‌های آبی، روستای گل آخور را به مجموعه سیاحتی دلپذیری در قلب ارسباران تبدیل کرده است.

واژهٔ «گل‌آخور» در زبان ترکی آذربایجانی به معنای «گل‌ریز» می‌باشد.

آبشار گل آخور که از جاذبه‌های این روستا می‌باشد، از سه چشمه پرآب و  خنک، تشکیل شده و با شدت به پایین سرازیر می‌شود. آب بسیار خنک این آبشار، از کوه‌های شمالی و مرتفع این روستا سرچشمه گرفته و پس از عبور از داخل روستا در آخر به یک آبشار زیبا تبدیل می‌شود که ارتفاع آن، حدود ۱۰ متر است.اهالی روستا به این آبشار چرنا می‌گویند.

علاوه بر این آبشار، قله جلا داغی این روستا و ییلاق‌های با لادست قله مورد توجه گردشگران  و کوهنوردان قراردارد.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در بالای آبشار چند آلاچیق برای استفاده گردشگران ساخته,  راه رسیدن به خود آبشار برای راحتی مسافران پلکان کشی شده است.

گنبرف روستای گل محمدی ایران در دامنه سهند

درفاصله ۱۰ کیلومتری جنوب شهرستان اسکو، آنجا که رود و کوه به هم می رسند، دست طبیعت یکی از شاهکارهای ممتاز خود را آفریده است و روستای گنبرف را دردامن طبیعت خلق کرده است.

روستای گنبرف که بین اهالی این روستا و روستاهای تابعه آن به "گون بر" شناخته می شود، در زبان فارسی مترادف با "آفتاب گیر" است، به عنوان یکی از زیباترین روستاهای آذربایجان شرقی شناخته می شود. رود فصلی "سئل چایی" ، واقع شدن در دامنه کوه سهند، آب طبیعتی بکربرای این منطقه به ارمغان آورده است و بستری مساعد برای رشد و بالندگی این روستا را فراهم کرده است.

باغ های پلکانی گل محمدی

باغ‌های گل گنبرف هیچ شباهتی به باغ‌های کاشان و قمصر ندارد؛ آنها روی دامنه تپه‌ها قرار دارند و به شکل پله‌ای ساخته شده‌اند. در حاشیه هر باغ و زیر درختان گردو، سیب و گیلاس ردیف‌هایی از بوته‌های گل‌سرخ دیده می‌شود. فقط در بخش‌هایی از هر باغ، بوته‌های گل سرخ کاشته شده و فضای بین هر ردیف گل یا خالی است یا در آنها، درخت‌های دیگری کاشته‌اند.

گلهای محمدی با عصاره های بهشتی به عنوان یکی از نمادهای هویتی این روستا شناخته می شود و این موهبت الهی را به عنوان منبعی برای در آمد اهالی این روستا قرار داده است. فرش دستبافت را نیز می توان یکی دیگر از مشاغل مهم روستائیان برای امرار معاش در نظر گرفت. روستای گنبرف، با چهارهزار نفرجمعیت، از روستاهای پرجمعیت آذربایجان شرقی شناخته می شود.

گزارش از اسد بابایی