40 قهرمان و پهلوان تاریخی و اسطوره ای ایرانی

بزرگان تاریخی و اسطوره ای ایران

در این بخش از تاریخ و تمدن به معرفی 40 نفر از قهرمانان و پهلوانان ایرانی پرداخته می شود که برخی در تاریخ ایران و برخی دیگر در اساطیر ایرانی افتخارآفرین بودند.

1. کیومرث

سلسله: پیشداد

اقدامات برجسته: تاسیس سلسله پیشدادی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: کیومرث نخستین پادشاه و بنیانگذار سلسله پیشدادی در هزاران سال پیش . نام وی در اوستا گیومرتا آمده است و ذکر شده است که زرتشتیان او را نخستین انسان می دانند. در زمان او مردم در غارها و کوهها بودند و بدن خود را با پوست حیوانات می پوشاندند.

2. جمشید

سلسله: پیشدادی

اقدامات برجسته: بنیان نهادن نوروز

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: جمشید یکی از پادشاهان اسطوره‌ای ایرانی است که در اوستا نیز نام او آمده‌است. پسر تهمورث – چهارمین پادشاه پیشدادی که جشن نوروز را بنیان نهاد و رسوم و آیین هایی شادی برای ایرانیان بر جا گذاشت.

3. اسفندیار جهان پهلوان ایرانی

سلسله: در زمان کیانیان

اقدامات برجسته: جنگ با دشمنان ایران

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: اسفندیار در روایات ملی پسر کی گشتاسب پادشاه کیانی است. در اوستا نام وی بیش از دو بار نیامده است با این همه وی یکی از پهلوانان نامی و از جمله قهرمانان جنگ های مذهبی می باشد که برای انتشار دین بهی روی داده اند.

4. آرش

سلسله: در زمان پیشدادیان

اقدامات برجسته: جنگ با تورانیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: ملقب به کمانگیر . پهلوان ایرانی در عهد منوچهر شاه که در تیر اندازی سر آمد زمان خود بوده است که در جنگ میان منوچهر و افراسیاب قرار بر پرتاب کردن تیری می گذارند تا مرز میان ایران و توران را تعیین کند.

تورانیان تا کوره های طبرستان پیشروی کرده بودند و سپاه ایران در برابر ایشان ناتوان مانده بود. آرش از طربستان تیری پرتاب کرد که در مرو فرود آمد (یعنی همان مرز اصلی ایران پیش از جنگ) و بعد از آن جانش را در راه ایران زمین فدا نمود.

5. رستم تهمتن

سلسله: در زمان کیانیان

اقدامات برجسته: جنگ با اهریمن و تورانیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: رستم پهلوان بزرگ ایران. فرزند زال و رودابه . نواده سام و مهراب کابلی که در عهد کیقباد و کیکاوس و کیخسرو با تورانیان جنگید و از خود دلاوری ها و رشادت های شگفت انگیز بر جای گذاشت.

6. کیخسرو

سلسله: کیانیان

اقدامات برجسته: جنگ با تورانیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: کیخسرو سومین پادشاه مقتدر کیانی به خونخواهی کشتن سیاوش برخواست و مدتهای زیادی با تورانیان جنگید و در نهایت آنان را مغلوب ساخت و افراسیاب را به دلیل کشتن سیاوش که نه تنها پدر وی بود بلکه یکی از قهرمانان نامی ایران بود کشت. پدرش سیاوش و مادرش فرنگیس بود.

7. کاوه آهنگر

سلسله: در زمان ضحاک

اقدامات برجسته: جنگ با ضحاک و آزاد کردن ایرانیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: در زمان پادشاهی ضحاک ستمگر، شیطان در قالب آشپزی به دربار وی رفت و غذاهای خوشمزه ای برای ضحاک پخت. و به عنوان پاداش خواست که بر شانه های ضحاک بوسه زند. در اثر این بوسه شیطانی دو مار سیاه بر شانه های ضحاک رویید و همان دم آشپز ناپدید شد. این بار شیطان به عنوان یک پزشک به دربار ضحاک آمده و تجویز کرد که باید هر روز به مارها مغز سر دو جوان خورانده شود. ضحاک نیز دستور داد هر روز دو تن از جوانان برومند سرزمین را کشته و مغز آنان را به مارها بدهند.

کاوه آهنگر نیز که مانند خیلی های دیگر از ظلم و ستم ضحاک به تنگ آمده بود، پیشبند چرمین آهنگری (درفش کاویانی) خود را بر سر نیزه زد و با یاری مردم ضحاک را شکست داده و فریدون را بر اورنگ پادشاهی نشاند. بعدها این پرچم که نشان سربلندی و پایداری ملت ایران بود به درفش ملی کاویانی تبدیل شد. (این پرچم در زمان حمله مسلمانان توسط عمر در آتش افکنده شد)

8. فریدون

سلسله: در زمان ضحاک

اقدامات برجسته: کشتن ضحاک تازی و آزادی ایرانیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: فریدون پادشاه پیشدادی بود که با یاری کاوه آهنگر برضحاک ستمگر چیره شد. او پادشاه جهان گشت و آنگاه جهان را میان سه پسرش سلم؛ تور و ایرج بخشید. در شاهنامه از شاهان ستوده و نیک ایران است.

9. کوروش بزرگ

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: تاسیس امپراتوری ایران

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: کوروش بزرگ فرزند کمبوجیه و ماندانا اولین کسی بود که فلات ایران را برای نخستین بار در تاریخ زیر یک پرچم در آورد و پادشاهی ایران را تشکیل داد. امپراتوری او یعنی هخامنشیان به بزرگترین امپراتوری روی زمین تبدیل شد.

10. کمبوجیه

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: تصرف مصر، تاسیس نیروی دریایی ایران

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: فرزند کوروش بزرگ. او با اقتداری ستودنی و باور نکردنی در سال ۵۲۵ قبل از میلاد سرزمین های مصر را به دلیل عمل نکوهیده مصریان در برابر ایرانیان که تعدای از ایرانیان را در مصر کشتند و به تمسخر پرداختند فتح کرد و کل مصر به زیر چتر پادشاهی ایران در آورد و نیروی دریایی ایران را برای نخستین بار تاسیس کرد.

11. داریوش بزرگ

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: تبدیل ایران به بزرگترین امپراتوری جهان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: داریوش بزرگترین پادشاه جهان….منش نیک و بزرگی او زبانزد همه مردم دنیاست. داریوش ایران را به اوج عظمتش در طول تاریخ رساند و در مدت بسیار کوتاهی توانست در حدود 20 جنگ بزرگ پیروز شود. در زمان او هخامنشیان به اوج قدرت رسیدند.

12. اسکیلاس

سلسله: در زمان هخامنشیان

اقدامات برجسته: کاشف و طراح قنات

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: اسکیلاس دوره هخامنشی (زمان حکومت داریوش از سال ۴۸۶ تا ۵۲۱ پیش از میلاد) دریانورد و مکتشف و مهندس سازنده قنات بود و خدمات بسیار زیادی برای امپراتوری ایران انجام داد.

13. ژوپیر(ژوپیروس)

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: تصرف بابل

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: ژوپیر(هرمزد فارسی) فرمانده گارد جاویدان سردار شجاع سپاه داریوش بزرگ بود که نقش بزرگی را در فتح بابل بدست داریوش ایفا کرد. توانست بابل به امپراتوری ایران بازگرداند.

14. آرتاخه

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: مهندس و سازنده کانال آتوس

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: آرتاخه در دوره هخامنشی (زمان خشایار شاه) مهندس و سازنده کانال آتوس بود و خدمات زیادی برای شاه بزرگ انجام داد.

15. استانس

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: کاشف و شیمیدان بزرگ

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: شیمیدان و استاد دموکریتوس در دوران هخامنشیان بود که خدمات فراوانی را عرضه کرد.

16. آرتمیس

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: جنگ با یونان و تصرف آتن

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: آرتمیس نخستین زن دریانورد ایرانی است که در حدود۲۴۸۰ سال پیش، فرمان دریاسالاری خویش را از سوی خشایارشاه هخامنشی دریافت کرد و اولین بانویی می باشد که در تاریخ دریانوردی جهان در جایگاه فرماندهی دریایی قرار گرفته است. در سال ۴۸۴ پیش از میلاد، هنگامی که فرمان بسیج دریایی برای شرکت در جنگ با یونان از سوی خشایارشاه صادر شد، آرتمیس یکی از فرمانروایان سرزمین کاریه (یکی از بخشهای سوریه کنونی) با 5 فروند کشتی جنگی که خود فرماندهی آنها را در دست داشت، به نیروی دریایی ایران پیوست. در این جنگ که ایرانیان موفق به تصرف آتن شدند، نیروی زمینی ایران را ۸۰ هزار پیاده و 80 هزار سوار تشکیل میداد و نیروی دریایی ایران شامل۱۲۰۰ کشتی جنگی و 3 هزار کشتی حمل ونقل بود. آرتمیس در سال۴۸۰ پیش از میلاد در جنگ سالامیس که بین نیروی دریایی ایران و یونان درگرفت، شرکت داشت و دلاوری های بسیاری از خود نشان داد و با ستایش دوست و دشمن روبرو شد.

17. آریه

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: جنگ با اردشیر دوم

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: آریه سردار معروف و بزرگ ایرانی که به حمایت از پادشاهی کورش کوچک(برادر اردشیر دوم) برخواست و در جنگ کوناکسا شهامت های بسیاری از خود نشان داد تا سپاه کوروش کوچک پیروز شود ولی خود کوروش کوچک در جنگ کشته شد.

18. آریوبرزن یا آریابرزن

سلسله: هخامنشیان

اقدامات برجسته: جنگ با اسکندر

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: آریوبرزن یکی از سرداران بزرگ تاریخ ایران است که در برابر یورش اسکندر مقدونی به ایران زمین، دلیرانه از سرزمین خود پاسداری کرد و در این راه جان باخت و حماسه (دربندپارس) را از خود در تاریخ به یادگار گذاشت.در جنگ دربندپارس، آخرین پاسداران ایران، با شماری اندک، به فرماندهی آریابرزن، در برابر سپاهیان پرشمار اسکندر دلاورانه دفاع کردند و سپاهیان مقدونی را ناچار به پس نشینی نمودند و در اثر خیانت یکی از اسیران جنگی، اسکندر توانست به پشت سپاه آریوبرزن برسد و آریوبرزن و افراد سپاهش همگی در راه دفاع از میهن جان باختند.

19. اشک

سلسله: اشکانیان

اقدامات برجسته: تاسیس سلسله اشکانی و شکست دادن یونانیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: اشک نخستین شاه ایرانی پس از سقوط سلسله با شکوه هخامنشیان، بود که موسس سلسله اشکانیان است که نوادگان او نهایتا همه یونانیان را تار و مار کرده و آنان را نابود ساختند.

20. سورنا

سلسله: اشکانیان

اقدامات برجسته: جنگ با امپراتوری روم

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: سورنا یکی از سرداران بزرگ و نامدار تاریخ است که سپاه ایران را در نخستین جنگ ایران با رومیان را فرماندهی کرد و رومی ها را که تا آن زمان قسمتی از ارمنستان و آذرآبادگان را تصرف نموده بودند، را در جنک کاره به سختی شکست داد به طوری که لژیون های قدرتمند رومی که در آن زمان بزرگترین و زبده ترین ارتش جهان باستان به شمار می رفتند، به طور کامال شکست خوردند و بیش از 20 هزار تن کشته دادند.

21. مهرداد بزرگ

سلسله: اشکانیان

اقدامات برجسته: جنگ با سلوکیان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: مهرداد اول اشک ششم که حکومت کوچک پارتیان را به یک امپراتوری تبدیل کرد. و ایران را از گسستگی و لگام گسیختگی دوران تحت اشغال یونانیان سلوکی رهایی بخشید . وی در سال ۱۶۰ تا ۱۴۰ قبل از میلاد با نبردهای وطن پرستانه ایالتهای ماد – پارس – خراسان – بابل – آشور – هرات و سیستان و . . . را جزو ایران بزرگ نمود . وی پادشاه سلوکیان را اسیر نمود و با وی با انسانیت رفتار کرد و به او در گرگان مستقر ساخت و برای حسن نیت به آنان با دختر وی ازدواج نمود . او را از بزرگ ترین اشخاص موثر در تاریخ ایران نامیده اند . که به راستی اگر ظهور نمی کرد امروز مشخص نبود ما در کجای تاریخ جای داشتیم. برخی مورخان مهرداد یکم را موسس واقعی سلسله اشکانیان می نامند.

22. اردشیر بابکان

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: تاسیس سلسله ساسانی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: اردشیر بابکان موسس امپراتوری بزرگ ساسانی، یکی از بزرگترین پادشاهان ایران است که توانست قدرت امپراتوری ایران را بار دیگر پس از ضعف اشکانیان به اوج خود برساند و سپس دستور داد تا کتاب اوستا بار دیگر جمع آوری شده و از نو زنده شود.

23. شاپور دوم

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: شکست دادن اعراب و روم

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: شاپور دوم یکی از بزرگترین پادشاهان ایران است. شاپور دوم پیش از به دنیا آمدن پادشاه بوده است که این موضوع او در کل تاریخ ایران بی نظیر ساخته است. شکست دادن اعراب توسط شاپور دوم یکی از بر جسته ترین اقدامات اوست. که در آن زمان به دلیل ضعف ایران، اعراب جنوب غربی ایران را به خاک و خون کشیده بودند و شاپور در جنگی بزرگ سپاه اعراب را به طور کلی در هم شکست و طوری که حتی یک تن از آنان جان سالم به در نبرد.

24. بهرام گور

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: شکست دادن ترکان و روم

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: بهرام پنجم ملقب به بهرام گور. یکی از بزرگترین پادشاهان ایران زمین که در زمان او مردم ایران بسیار زندگی راحت و شادی را گذراندند. بهرام یکی از شاهان بزرگ ساسانی است که خود پهلوانی بزرگ بوده است. از دیگر اقدامات او شکست دادن ترکان و رومیان است.

25. انوشیروان(خسرو دوم)

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: شکست دادن روم و ترکان، اوج قدرت ایران ساسانی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: انوشیروان دادگر ، بیست و یکمین پادشاه ساسانی ملقب به دادگر که به خوبی و نیکی مشهور بود….از او بسیار یاد شده است. او سلسلۀ ساسانی را به اوج قدرتش رسانید. او بزرگترین شاه ساسانی است که در زمان او امپراتوری ساسانی یکی از بزرگترین امپراتوری های روی زمین به شمار می رفت.

یکی

26. بزرگمهر

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: دانشمند دوره خسرو دوم

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: بزرگمهر معروف ترین و اندیشمند ترین وزیر دربار انوشیروان دادگر که گفتگوی های خرد ورزانه او در تاریخ ایران ثبت گشته است.

27. آذرپادمهراسپندان

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: نویسندگی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: آذرپادمهراسپندان موبدان موبد و دانشمند بزرگ زمان ساسانی که در تدوین و جمع اوری نسک مختلف اوستا کوشش بسیار کرد و امروز از او پندنامه و اندرزنامه های اخلاقی بزرگی بجای مانده است.

28. یزدگرد سوم

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: یزدگرد سوم نوه خسرو پرویز در شاهنامه چهره ای نیمه مقدس دارد. در زمان او امپراتوری ایران سقوط کرد و مدنیت بزرگ ایرانی از بین رفت هر چند که یزدگرد تا حدود چندین سال از این شهر به آن شهر برای جمع آوری سپاه با اعراب بود و تا آخرین نفس برای ایران جنگید و این تلاش وی بسیار ستودنی است.

28. رستم فرخزاد

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: رستم فرخزاد سردار بزرگ ایران که در جنگ با اعراب کشته شد . او سپهسالار بزرگ ارتش ایران در زمان شاهنشاهی یزدگرد سوم بود که حماسه ای در جنگ قادسیه بوجود آورد که تاریخ نیاکانمان را زیبا تر از همیشه ساخت در نهایت در راه دفاع از ایران، در جنگ با سپاه اسلام کشته شد.

29. مهران رازی

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: مهران یکی دیگر از سرداران بزرگ ایران . وی از سپهسالاران ارتش ایران ( یزدگرد ساسانی ) بود و با اعراب بیابانگرد جنگید و ابوعبیده سردار مشهور عرب را به قتل رسانید. او در جنگ های زیادی با اعراب از جمله قادسیه و جلولا حضور داشت. او در جنگ جلولا کشته شد.

30. بهمن جادویه

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: بهمن مردانشاه نیز خوانده می شد. او یکی از سرداران ایران در زمان جنگ با اعراب در زمان یزدگرد سوم بود که در جنگ پل اعراب را شکست داد ولی سرانجام در جنگ قادسیه کشته شد.

31. پیروز

سلسله: ساسانی

اقدامات برجسته: به قتل رساندن عمر خلیفه مسلمانان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: ملقب به پیروز نهاوندی، یکی از سپهبد های ساسانی و کشنده عمر. او در جنگ های زیادی بر علیه اعراب در ارتش ایران حضور داشت.

32. آذرفرنبغ فرخزادان

سلسله: عباسیان

اقدامات برجسته: نویسندگی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: آذرفرنبغ فرخزادان هیربد زرتشتی و دانشمند و حکیم بزرگی که گرد آورنده و نویسنده کتاب بزرگ دینکرد در زمان مامون عباسی بوده این کتاب مشتمل بر بسیاری از دانش نامه های مزدیسنا است که می رفت پس از حمله تازیان به فراموشی سپرده شود و با تلاش های او از بین رفتن این دانش نامه های ارزشمند جلوگیری شد.

33. سندباد

سلسله: در زمان سلسله عباسیان

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: اسپهبد پیروز معروف به سندباد یکی دیگر از قیام کنندگان بر علیه حکوت های غارتگر اعراب در ایران که به جان و مال و ناموس ایرانیان تجاوز می کردند . او اهل نیشابور بود و پس از اینکه منصور خلیفه عباسی – ابومسلم خراسانی را کشت وی در نیشابور به خونخواهی از ابومسلم که فردی ایرانی و وطن پرست بود برخواست و قیام کرد که در نهایت با شصت هزار نفر از یارانش توسط اعراب بیابانگرد کشته شد و جان خود را در راه میهن از دست داد.

34. استاذسیس

سلسله: در زمان سلسله عباسیان

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: سردار دلیر ایران که در نواحی هرات و بادغیس و سیستان بر ضد منصور خلیفه عباسی قیام کرد و عاقبت به فرمان منصور در بغداد به دار آویخته شد و یکی از سمبل های عرب ستیزی را در ایران به جای گذاشت و درس وطن پرستی در برابر یورش بیگانگان برای جوانان به جای گذاشت.

35. بابک خرمدین

سلسله: در زمان سلسله عباسیان

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: سردار دلیر و پیشوای نهضت خرمدینیان یا سرخپوشان که بر ضد حکومت عرب قیام کرد و ۲۲ سال دست یورش گران عرب را از کشور ما کوتاه کرد و مبدل به سمبلی از مقاومت ایرانیان در برابر حمله بیگانگان به کشور شد . وی در تاریخ ۲ صغر سال ۲۲۳ هجری قمری در سامرا به دستور خلیفه تازی به صورت غیر انسانی تکه تکه شد . پس از وی خانواده و همسرش نیز کشته شدند و نام ایزان و ایرانی را در آن زمان زنده کرد.

36. حلاج حسن ابن منصور حلاج

سلسله: در زمان سلسله عباسی

اقدامات برجسته: مخالفت با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: از عرفای مشهور ایرانی – اسلامی قرن سوم هجری که با گفتن عقاید مخالف خود علیه اعراب افراطی به شهرت رسید . او را صاحب کشف و کرامت دانسته اند و چون در زمان المقتدر خلیفه عباسی خلاف موازین و عقاید اسلامیان افراطی آن زمان سخن گفته بود به اصرار فقهای بغداد او را دستگیر و مدت هشت سال در زندان سر کرد و سپس وی را از زندان در آوردند و بعد از زدن هزار ضربه شلاق به وی هر دو دست وی را قطع کردند و سپس هر دو پای وی را بریدند و بعد جسدش را سوزاند و این وحشیگریهای اعراب بارها در تاریخ ما به ثبت رسیده است.

37. مازیار

سلسله: در زمان عباسیان

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: مازیار یکی دیگر از قیام کنندگان بر علیه حکومت اعراب در ایران . وی در طبرستان بنایی بزرگ ساخت و در جهت بازگرداندن بزرگی ایران به قبل از یورش تازیان تلاش کرد . وی در زمان معتصم عباسی قیام خود را آغاز کرد و در صدد بر آمد همگام با بابک خرمدین هویت ملی ایرانی را زنده کنند که در نهایت با جنگهای معتصم دستگیر و در بغداد کشته شد . او نیز یکی دیگر از تندیس های ملی گرایی ایرانیان در برابر تهاجم دیگر کشورها است.

38. مردآویج

سلسله: آل زیار

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: مردآویج سردار بزرگ ایرانی که او نیز در جهت متلاشی کردن حکومت اعراب در ایران کوشید و جان داد . وی فرمانده لشگر اسفار پسر شیرویه عامل نصر بن احمد ساسانی بود طبرستان را برای اسفار فتح کرد . پس از کشته شدن اسفار- مرداویج قزوین و همدان و اصفهان و اهواز را گرفت و لشگر المقتدر خلیفه جنایتکار عباسی را شکست داد . وی در کمال تاسف در سال ۳۲۳ در حالی که قصد براندازی حکومت خلفا و زنده کردن دوبارۀ امپراتوری ساسانی را داشت، در حمام اصفهان به دست غلامان ترک کشته شد.

39. رادمان پور ماهک

سلسله: صفاریان

اقدامات برجسته: جنگ با اعراب مسلمان و حمایت از زبان پارسی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: ملقب به یعقوب لیث صفاری. او در سیستان بر ضد اعراب قیام کرد و یکی از ایرانیان میهن پرست بود که بسیارجوانمرد بود.

40. حکیم ابوالقاسم فردوسی

سلسله: در زمان سلسله غزنویان

اقدامات برجسته: شاهنامه، زنده نگاه داشتن زبان پارسی

کیش: مزدیسنا

توضیح کوتاه: فردوسی شاعر حماسه سرای ایرانی در سال ۳۲۹ یا ۳۳۰ هجری قمری در قریه فاز یا پاز طابران طوس به دنیا آمد. او از دهگانان طوس و از خاندان های اصیل آنجا بود. در آن روزگار‚ دهگانان تلاش می کردند در برابر ارزشهای جدیدی که دین اسلام مطرح می کرد‚ سنت ها و آداب اجدادی خود را حفظ کنند و شاید اعظم انگیزه فردوسی برای نظم شاهنامه از همین تمایل درونی و نژادی سرچشمه می گرفت.

سی زندگی آسوده و مرفهی داشت‚ اما به مرور زمان سرمایه خویش را صرف تنصیف شاهنامه کرد. کاخ رفیع و ارجمند ادب پارسی بر ستون هایی سترگ که از دیرباز مایه افتخار ایران و ایرانی بوده و هستند‚ بنا شده است. شعر پارسی با تلاش و کوششی که شکوه این زبان را از فرش به عرش رسانده اند‚ از چنان عظمتی برخوردار است که جهان با همه گستردگی ادبیات و هنر خود‚ در برابر ارجمندی بلامنازع شعر پارسی سر تعظیم فرود می آورد….. فردوسی زنده کننده زبان پارسی بود، و زبان پارسی امروز ما مدیون و مرهون اوست.

وضعیت اجتماعی و حقوقی زنان در ایران باستان

ایران باستان و جایگاه زن در نظام اجتماعی آن موضوع بحث ها و جدل های فراوان بوده است هم در بین اندیشمندان و محققان و هم در میان مردم عادی بوده است که گاه با افسانه پردازی و اسطوره سازی نیز همراه بوده است

ایران باستان و جایگاه زن در نظام اجتماعی آن موضوع بحث ها و جدل های فراوان بوده است هم در بین اندیشمندان و محققان و هم در میان مردم عادی بوده است که گاه با افسانه پردازی و اسطوره سازی نیز همراه بوده است.

زن در ایران باستان

ایران باستان زن و مرد از هر حیث با هم برابر بودند و تبعیض و نابرابری در میان نبود. حقوق زنان در همه جوامع و دوران ها همواره به مقتضیات زمان، ویژگی های فرهنگی جامعه و نوع مناسبات اجتماعی آن عصر بستگی داشته است. برای زنان در ایران باستان در هر موردی حقوقی وضع شده بود، در مورد ازدواج، طلاق، مالکیت، خانه داری، بچه داری و هر چیز کوچک و بزرگ دیگر.

انسان ها همواره در طول تاریخ در پی نمونه ای تکامل یافته تر از خود در همه زمینه ها بودند تا راه زندگی خود را بر روال همان نمونه هموار کنند، این نمونه گاه به صورت اسطوره ای در اعتقادات و باورهای یک قوم جایگاهی خاص یافته بود که این حقیقت شناسه های فرهنگی یک ملت را نشان می دهد و گاه این اسطوره ها چنان در دل یک ملت راه یافته اند که به مرور به صورت خدایانی بزرگ درآمده و مورد ستایش و عبادت قرار گرفته اند. زن یکی از همین اسطوره هاست که به مرحله الهه بودن و خدایی رسیده و در ایران باستان اهمیت به سزایی یافته است.

در دورانی که شاید بیش از ده هزار سال قبل از میلاد باشد، تغییراتی در وضع اقلیمی ایران به وجود آمد و انسان غار نشین اندک اندک برای خود خانه ساخت. در این دوران خانواده مرکز قدرت قبیله بود و چون زن هم در خانه و هم در بیرون با مرد در کار تولید و رفع حوایج زندگی معاضدت و همکاری داشت، و از طرفی تولید مثل و بچه زاییدن و استمرار نسل به طور فطری و طبیعی بر عهده او بود لذا ارزش و اهمیت زن نسبت به مرد فزونی یافت و تعادل قدرت را به سود زن متمایل ساخت.

در حقیقت نگهداری از آتش، نگهبانی خانه، تهیه و پخت غذا، ساختن ظروف سفالی، نگهداری فرزندان باعث اولویت زن نسبت به مرد شد و اداره کارهای قبیله به دست او افتاد. در عین حال سلسله نسب خانواده به نام زن خوانده می شد، این نحوه اولویت و توفق زن بر مرد به صورت عصر مادر شاهی در فلات ایران شروع شد؛ و همین روند که یکی از خصایص ساکنان ایران بود بعدها در آداب آریاهای فاتح وارد شد.

توجه به این مطلب به وضوح می توان به نقش زن پی برده و دریافت که چرا تا این حد موضوع حقوق زن مهم بوده و هست.

ایرانیان در هزاره نخست میلادی «ایزد بانو آناهیتا» را می پرستیدند و او را الهه آب ها و الهه ی حاصلخیزی و باروری می شمردند. آناهیتا در آیین مزدایی، یکی از پایگاه های والای اجتماعی – آیینی را کسب کرده بود و در کنار مهر پرستیده می شد. بازمانده ی پرستش این بغ بانوی ایرانی را در معبد استخر پارس و در معبد آناهیتا در کنگاور کرمانشاه می توان یافت. بخشی از اوستای موجود یشت ها در توصیف اوست. پرستش و ستایش آناهیتا در روزگار هخامنشی و اشکانی نیز همچنان ادامه یافت و همواره در نزد ایرانیان ایزد بانوی عتیق تطهیر، آب های پاکیزه و زایش است.

در کتاب «بندهش » فصل 15آمده است: «آنگاه اهورامزدا روان را که پیش از پیکر آفریده بود در کالبد مشیه و مشیانه بدمید و آنان جاندار گشتند. پس به آنان گفت شما پدر و مادر مردم جهان هستید. شما را پاک و کامل بیافریدم. هر دو اندیشه و گفتار و کردار نیک به کار بندید؛ و دیوان راپرستش مکنید. پس مشیه و مشیانه از جای خود به حرکت آمدند، و خود را شستشو کردند، و نخستین سخنی که بر زبان راندند این بود که اهورامزدا یگانه است، او آفریننده ماه و خورشید و ستارگان و آسمان وآب و خاک وگیاهان جاندار است.

چنانچه ملاحظه می شود؛ در دین مزدیسنی که معتقدات زرتشتیان بر آن نهاده شده است زن و مرد هر دو از یک ریشه تکوین می یابند با هم از زمین سربر می دارند و یکسان رشد می کنند و اهورامزدا با آنان به یکسان و با یک زبان سخن می راند و دستور واحدی برایشان مقرر می فرماید. آن دو پس از اقرار به یگانگی اهورامزدا نخستین سخنی که به زبان میرانند این است «هر یک از ما باید خشنودی و دلگرمی و محبت و دوستی دیگری را فراهم کند.»

از این گفتار برمی آید که در دین زرتشت هیچ یک از زن و مرد رابه یکدیگر تفوق و امتیازی نیست، و آن دو از نظر آفرینش و خلقت یکسان و برابرند. شخصیت زن در دین زرتشت نه تنها در آغاز جهان با مرد برابر است بلکه در پایان نیز با مرد یکسان و برابر است.

کشف شواهدی از دوره مس و سنگ در لرستان

گمانه زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه کرت آباد شهرستان سلسله استان لرستان، شواهدی از دوره مس و سنگ تا قرون اولیه اسلامی نمایان کرد.

گروه فرهنگی ایرنا، سرپرست هیات گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه کرت آباد سلسله استان لرستان اظهار کرد: با توجه به قرارگیری این تپه در قسمت شرق روستای کرت آباد، ساخت و سازهای بی رویه منازل مسکونی در ضلع غربی و شمالی تپه و عبور جاده آسفالته از ضلع جنوبی و شرق تپه، لزوم تعیین عرصه و ضوابط حفاظتی در این تپه به منظور جلوگیری از روند تخریب آن ضروری به نظر می رسد.

نسترن داوودی افزود: طرح گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم تپه کرت آباد برای رفع مشکل اهالی این روستا در زمینه حدود و چگونگی بهره برداری از املاک در محدوده تپه کرت آباد، در دستور کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان قرار گرفت.

این باستان شناس ادامه داد: با ایجاد گمانه هایی در اطرف عرصه ظاهری تپه، تصویری روشن از حدود عرصه حقیقی و به تبع آن حرایم حفاظتی مرتبط تپه به دست آمد.

بر اساس گزارش پژوهشگاه میراث فرهنگی، وی با بیان اینکه در عملیات گمانه زنی شواهدی از دوره مس و سنگ تا قرون اولیه اسلامی در این محوطه به دست آمد، اضافه کرد: در این مرحله از عملیات میدانی در دو گمانه شواهدی از بقایای انسانی نیز مشاهده شد.

تپه کرت آباد در قسمت شرقی و چسبیده به روستای کرت آباد در شهر الشتر و در ارتفاع 1662 متری از سطح دریا قرار دارد.

عملیات گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه کرت آباد شهرستان سلسله استان لرستان که با مجوز رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از ماه گذشته آغاز شده است، تا 19 تیر ماه ادامه دارد.

ظهور و سقوط مرو در تمدن ایران

مجله دیپلمات چاپ ژاپن در گزارشی، شهر «مرو » را یکی از کانونهای تمدن ایران در طول تاریخ نام برده که از حدود دو قرن پیش به این سو، به دلایلی جایگاه خود را از دست داده و اکنون به «یک ویرانه در وسط بیابان» تبدیل شده است.

دیپلمات این گزارش را در صفحه «چهار راه آسیا» خود به چاپ رسانده و امروز شنبه آن را در پایگاه اطلاع رسانی خود نیز منتشر کرده است. مرو اکنون یکی از شهرهای کشور ترکمنستان در آسیای میانه است.

متن کامل این گزارش با عنوان «ظهور و سقوط مرو در تمدن ایران» چنین است:

پس از ظهور تمدن اسلامی، شهر تاریخی «مرو» در کنار بغداد و قاهره، به یکی از بزرگترین و مهمترین شهرهای این تمدن تبدیل شد. در حالی که بغداد و قاهره امروز هم وجود دارد، اما دیگر اثری از مرو تاریخی نیست.

در واقع، شهر تاریخی مرو 230 سال پیش، در تاریخ 1785 میلادی، به کلی ویران شد؛ هرچند پیش از آن هم رو به افول بود. شهر جدید «مرو» (Mary) را که روس ها در سال 1884 و در نزدیکی خرابه های شهر کهن بنا کردند، امروز حتی سایه ای از آن مرو باستانی هم نیست.

آب شهر بیابانی مرو در نزدیکی دلتای رودخانه مرغاب، به طور تاریخی با کانال ها و سدهای فراوان تامین می شد. بدین ترتیب، «مرو» در بیشتر سال های قرون وسطی، بزرگترین و مهمترین شهر خراسان بود و ساکنانش به فارسی سخن می گفتند. در حدود سال 1150، مرو پایتخت شرقی سلجوقیان و احتمالا بزرگترین شهر جهان بود. در این دوران، خلیفه عباسی، چیزی بیش از یک نام نبود و حکومت های جهان اسلام توسط شاهان و امیران اداره می شد.

برخی گفته اند که مرو توسط اسکندر مقدونی بنا شد؛ اما به هر حال این شهر در دوران ساسانیان به اوج شکوفایی رسید. پس از سرنگونی ساسانیان به دست اعراب، مرو در کانون توجه خلفا قرار گرفت. در همین جا بود که برخی از برجسته ترین متفکران ایرانی ریشه دواندند؛ شخصیت هایی چون ابومسلم خراسانی از آن جمله اند.

البته با شکوفایی دودمان های ایرانی تبار در مناطق مختلف خراسان، مرو اندک اندک رقیبانی هم پیدا کرد. از جمله، پس از آنکه مغولان مرو را تاراج کردند، شهر هرات که بعدها لقب «مروارید خراسان» را گرفت، شکوفا شد. نیشابور در شمال شرقی ایران هم از دیگر رقیبان مرو بود.

مغولان ، بسیاری از شهرهای آسیای میانه را ویران کردند. یک روایت می گوید تنها در منطقه مرو یک میلیون و سیصد هزار نفر توسط مغول ها قتل عام شدند. شاید این روایت بسیار اغراق آمیز باشد، اما نشان از ابعاد کشتارهای مغولان دارد. سامانه زهکشی و آبیاری پیشرفته مرو نیز نابود شد و دیگر نتوانست ظرفیت های سابق خویش را باز یابد.

پس از آن بود که هرات و مشهد، رشد بیشتری نسبت به مرو کردند.

یک حاکم تیموری در سال 1409 بخشی از سامانه زهکشی مرو را بازسازی کرد و بالاخره در دوران صفویان، مرو دوباره اهمیت خویش را باز یافت. این شهر در دوران صفویان و پس از نبرد مرو در سال 1510، مذهب شیعه را پذیرفت. پس از آن، ازبک ها، شروع به آزار شهروندان مرو کردند. 

ابعاد این مرو، به هیچ روی، قابل مقایسه با مروِ پیش از حمله مغول نبود. در این زمان، کانون های تمدن ایرانی و اسلامی هم به دلایل سیاسی و اقتصادی، در جاهایی خارج از آسیای میانه قرار داشت. بازرگانی دریایی در دوران صفوی رونق یافته بود و ایرانیان به ویژه انواع فرش و ابریشم را از بندر عباس در خلیج فارس صادر می کردند و دیگر به آسیای میانه برای بازرگانی اتکا نداشتند.

پس از صفویان، مرو که شهری رو به افول بود، در حوزه قدرت سلسله قاجار قرار گرفت تا آنکه در سال 1785، آخرین ضربه را نیز تجربه کرد. «شاه مراد» حاکم ازبک تبار بخارا در ازبکستان امروزی، توانست شهر مرو را اشغال و حاکم آن را اعدام کند. «شاه مراد» سپس ، سد شهر را ویران و مسیر رودخانه را عوض کرد و بدین ترتیب «مرو» به معنای واقعی کلمه به یک بیابان خشک تبدیل شد. «مراد» همچنین یکصد هزار شهروند مرو را به بخارا کوچ داد، به گونه ای که هنوز هم فارسی زبانان شیعه مذهب در بخارا زندگی می کنند.